مقاله جامعه شیعه در مدینه نخاوله

مقاله دانلودی جامعه شیعه در مدینه نخاوله

مقاله حاضر بخش نخست مقاله ای بلند است که دربارهجامعه شیعه در مدینهنگارش یافته و فصول اصلی آن عبارتند از: امیرنشین شیعی بنوالحسین، اشراف حسینی در مدینه جدید، حرب و شاخه های شیعی آن، نخاوله و ریشه ها و ویژگی های اجتماعی آنها. دو قسمت دیگر این مقاله در شماره های بعد به چاپ خواهد رسید و در انتها کتابنامه نیز خواهد آمد.

پژوهش حاضر کوششی است برای تشریح وضعیت جامعه شیعه مدینه و مناطق همجوار آن در جنوب شهر مدینه، البته بیشتر از قرن نوزدهم به این سو و با اشارتی به پیشینه تاریخی آن. این گزارش مبتنی است بر یک رشته منابع جور و اجور; اعم از منابع درجه اول و دوم، از آثار عربی قرون میانه تا نوشته های سیاحان اروپایی و آثار مخالفان فعلی دولت سعودی. همچنین از نوشته های تاریخیِ سالشمارانه از قدیم تاکنون و گزارش هایی که ایرانی ها و لبنانی های شیعه و دیگر زائران مدینه نگاشته اند. البته تصویر به دست آمده، از بسیاری جهات مبهم است، بویژه از آن روی که مؤلفِ نوشته حاضر نتوانسته (و شاید هرگز نتواند) یک پژوهش جدی انجام دهد.

در آغاز بیان چند ویژگی، درباره اهمیت عمومی مدینه در تاریخ شیعه و نیز در تفکر مذهبی آن، بسیار مناسب است و ما باید به خاطر داشته باشیم که مدینه در مقایسه با سایر شهرهای مقدس و مذهبی نزد شیعیان امامی، [و به طور کلی] به دلیل داشتن چند ویژگی، متفاوت است:

نخست آن که تاریخ و اهمیت مذهبی این شهر، بستگی کامل به شهر مکه دارد، به این معنا که هر چند زیارت مدینه بخشی از اعمال حج نیست، اما زیارت آن، قبل یا بعد از اعمال حج، مورد اعتنای تمامی مسلمانان است، و در اصل برای شیعیان یک وظیفه مقدس به شمار می آید; 2این در حالی است که برخی از شهرهای مقدس شیعه، مانند نجف و کربلا در اصل، در اطراف مرقد امامان(علیهم السلام) ساخته شده و نیز برخی از آن ها مانند مدینه، مدت ها پیش از آن که نزد شیعه، شهری مقدس باشد، وجود داشته اند.3 اگر ما اهمیت تقدّس مذهبی شهرها را از دید شیعه، بر اساس شمار امامانی که در آن مدفونند بسنجیم، باید نتیجه بگیریم که شهر مدینه بیشترین اهمیت و محبوبیت را در قیاس با شهرهایی مانند نجف و کربلا دارد; چرا که به عنوان مثال، در هر یک از آنها تنها یک امام دفن شده، اما مدینه (شهر محبوب همه مسلمانان، به دلیل مدفون شدن پیامبر در آن)، قبر چهار امام را در خود جای داده است. وآنها عبارتند از:حسن بن علی ،علی زین العابدین ،محمد باقروجعفر صادق [(علیهم السلام)]. در آنجا همچنین قبر فاطمه دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله) مادر دو امام; حسن و حسین و یکی از محبوبترین زنان قدسیه در اسلام قرار دارد. همین طور مرقد شمار دیگری از اعضای خاندان پیامبر (اهل البیت) در آنجا می باشد.

قبیله حرب و طوایف شیعه آن

دست کم تا آغاز دولت سعودی وهابی (5 1924) برخی از قبایل یا گروه هایی از قبایل حجاز، به طور عمده، قبیله حرب و جهینه، به طور آشکار خود را به عنوان شیعه معرفی می کردند، بدون آن که در طول چند قرن، به صورت جدّی خود را وابسته به مذهب خاصی مانند امامیه یا زیدیه مطرح کنند.

روحیه شورشی و جنگجویی برخی از این قبایل، که از آنها با عنوانحروب یاد می شود، آثاری بر روی موقعیت شیعیان مدینه داشت، به ویژه بر روی شیعیانی که در خارج از محدوه مدینه زندگی می کردند ونخاولهنامیده می شدند.

در قرن هجدهم، تنش مداومی میان ساکنان سنی مدینهیعنی اکثریت جمعیت شهرو قبیله حرب وجود داشت. آخرین حمله آنها به شهر مقدس در سال 1148/1735 که گفته شده، در این حمله شهر و بسیاری از خانه های مردم غارت شد و این مطلب از طرف یک شاعر با نامالسید البیتی ، شبیه بهاباحه المدینهدر واقعه حرّه عنوان شده است در دید سنیان مدینه، شیعیان طایفه بنوعلیوابسته به حربدشمنان خطرناک تری جلوه می کردند. به علاوه، برخی از خاندان های مدینه که به داشتن عقیده رفض شهرت داشتند، مورد سوء ظن و دشمنی قرار داشتند. به هر روی، اکثریت سنی شهر آنها را نوعی ستون پنجم در کنار شهر می دیدند، کسانی که به طور آشکار نیت سوء خود را در باره جمعیت سنی شهر نشان می دادند.

در همین زمان، نیروهای عثمانی، حتی توان کنترل نواحی اطراف و نیز مناطق اطرافِ نزدیک مدینه را نداشتند. مکانی مانند محله مسجد قبا نشان داد که برای آنان نقطه امنی نیست: به طوری که بازسازی مسجد قبا برای مدتی به تأخیر افتاد، آنچنان که صدر اعظم عثمانی ضمن گزارشی که در سال 1195/ 811780 به سلطان نوشت، یاد آورد شد که: اشقیاء البدو مکرر امنیت این منطقه را مختل کرده اند.

تحت شرایطی که شرح آن گذشت، این به شدت تعجب انگیز است که بیشتر سنیان مدینه، کوشش می کردند از ایجاد ارتباط با نخاوله بپرهیزند. یک مورد استثنا که از روی شگفتی یا تردید در باره یکی از سنیان مدینه، اظهار شده، مطلبی است که عبدالرحمان الأنصاری در باره عمر حضیرمی بیان کرده، می نویسد:کان سیّء الأخلاق ویُعامل الفلاّحین مِنَ النّخاوله.

به نظر می رسد که او در یک موردِ تقریبا مشابه، که در باره یک فرد برجسته سنی و عالم است، سخت گیری کمتری کرده است. این مورد در باره سید محمد از خاندان کبریت است. درباره او نوشته است: سید محمد فرزندیاعم از پسر یا دخترنداشت و باغ خود را که معروف به سمیحه در عوالی بود و باغی که معروف به رملیه بوده و در قبا قرار داشت، وقف بردگان آزادشده اش کرد که پس از مرگ آنها به پیران نخاوله برسد...