پایان نامه جمعیت، خصوصیات و ویژگی‌های آن

قسمتی از متن:

مقدمه

امروزه مسائل مربوط به جمعیت، خصوصیات و ویژگی‌های آن، چنان رابطة تنگانگی با خود و با عوامل غیرجمعیتی پیدا كرده است كه جایی را برای اثبات حقانیت خود مبنی بر ضرورت توجه به ضرورت توجه به مسائل جمعیتی در ارتباط با دیگر عوامل از قبیل منابع طبیعی، زیست‌محیطی، غذایی ، مسائل سیاسی و امنیتی و ... باقی نگذاشته است. در حقیقت محدودیتهای موجود در سطح كرة زمین آن هم در ابعادی وسیع و در طیفی گسترده كه كانون توجه اغلب دانشمندان و صاحبنظران است، اگر نگوییم همة آنها مستقیماً تحت تأثیر جمعیت و تحولات آن پا گرفته، حداقل می‌توان مدعی شد كه به طور غیرمستقیم تحمیل شده از سوی جمعیت و ابعاد مختلف آن بوده است. افزایش روزافزون جمعیت جهان و رشد شتابان آن بعد از انقلاب صنعتی در كشورهای توسعه یافته و متعاقب آن رشد بی‌رویه و انفجاری جمعیت در كشورهای در حال توسعه بعد از جنگ جهانی دوم (دهه 1950) به سب كنترل مرگ و میر، در نتیجة تحولات عظیم در ارتباطات جهانی، پیشرفتهای سریع تكنولوژی بویژه در زمینة داروهای جدید و گسترش سیاستهای جدید سرازیر شدن كالاهای مختلف ساخته شده صنعتی، گسترش مؤسسات آموزشی و بهداشتی و ارتقای سطح آگاهی، آموزش و پیشگیری در بین كشورهای مختلف و ... مشخص شدن رابطة نزدیك، پیچیده و مستقیم یافت و ساخت جمعیت كشورها با تمام شرایط زندگی انسانی و درجه توسعه اقتصادی و اجتماعی آنها، تلاش همه جانبة محافل علمی و اجرایی را جهت شناخت هر چه دقیقتر جمعیت و ویژگیهای آن در رابطه با بستر جغرافیایی خود ایجاب كرده است. بدیهی است این امر خود موجب توسعة علوم وابسته به جمعیت بویژه گسترش شاخه علمی جغرافیای جمعیت كه یكی از جدیدترین ، هیجان‌انگیزترین و بحث‌انگیزترین شاخه‌های جغرافیا می‌باشد، گردیده است. دانشی نو كه ریشه در اندیشه‌های كهن و نحله‌های فكری ـ فلسفی مختلف دارد. البته لازم به یادآوری است كه در كنار این تلاشها نباید پیدایش و توسعة دانش انفورماتیك ، تحولات شگرف علمی و تكنولوژی در زمینه‌های مختلف و بدنبال آن گسترش فعالیت انسانها و گشوده شدن چشم‌اندازهای وسیع و جدید جغرافیایی را در چگونگی گسترش دامنه مباحث و قلمرو مطالعاتی آن نادیده انگاشت، چرا كه دانش انفورماتیك به همراه شاخه‌های علمی دیگر امكانات وسیع كارآمدی را در اختیار جغرافیدانان و سایر دانشمندان قرارداد و امكان آن را فراهم ساخت كه دانشمندان و صاحبنظران جمعیتی بتوانند همزمان با تحلیل عوامل مؤثر و مختلف بر چگونگی تحولات یك پدیده، معین بدور از اشتباهات و خطاهای ناشی از نگرش تك بعدی امكان تحلیل تركیبی عوامل جمعیتی و غیرجمعیتی را داشته باشند. به عبارت دیگر نگرش سیستمی در تحلیل پدیده‌های جمعیتی جایگزین روشهای مبتنی بر تجربه‌گرایی محض و تك‌بعدی گردید. تحت تأثیر این تحولات جغرافیای جمعیت از حالت توصیفی محض خارج و به عنوان علمی كه علاوه بر تأكید بر تباینات مكانی، جنبه‌های فضایی را در رابطه با طبیعت به هم پیوسته مكانها مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد، مطرح شده تا از این طریق بتواند نسبت به كشف و تشریح اصول روابط بین پدیده‌های جمعیتی و غیرجمعیتی نایل آید.

با چنین نگرشی است كه محققان جغرافیا تحت تأثیر نظامهای فلسفی، اقتصادی و اجتماعی گوناگون برداشتهای متفاوتی از جغرافیای جمعیت داشته‌اند. مسأله‌ای كه موجب شده است جغرافیدانان گسترة نسبتاً وسیعی را دربارة قلمرو مطالعات جغرافیای جمعیت انتخاب كنند. امری كه به دلیل پویایی این شاخة علمی، عدم وجود تعریف، قلمرو روشن و مشخص، فزونی تحقیق و بررسی در مورد جمعیت به دلیل مشخص شدن ارتباط پیچیده بافت و ساخت جمعیت با تمام شرایط زندگی انسانی، بهبود روشهای تحقیق و گسترش آمار ، رشد فزاینده جمعیت و بالاخره پذیرش انسان به عنوان محور مطالعات جغرافیایی، اجتناب‌ناپذیر می‌نمود. بنابراین می‌توان گفت هدف نهایی از مطالعات جمعیتی كمك به بهبود شرایط زیست‌انسانی از طریق مشخص كردن دو ضرورت است: نخست ایجاد اعتقاد عمیق نسبت به شناخت همه جانبه جمعیتها و تحولات آنها بویژه در بستر زمانی و مكانی و دیگری توجه به این امر كه دو مقولة مطلوبیت ساختار جمعیت و توسعه، دو موضوع تفكیك‌ناپذیر از هم هستند. مطلوبیت بخشیدن به جمعیت به منظور محدود نمودن فعالیت نامتعادل انسانی و تحدید حدود و تعداد آن در چارچوب ظرفیت قابل تحمل سرزمینها و قلمروهای مختلف جغرافیایی به قصد فراهم آوردن زندگی سالم، طولانی، پربار برای همه مردم و برای نسلها با كمترین خطرات زیست‌محیطی.

با عنایت به مطالب بالا، مشخص می‌گردد كه جمعیت ایران و چگونگی ، تراكم و تحولات آن عمدتاً به لحاظ جغرافیایی ، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این در حالی است كه تحولات جمعیت در كشور بویژه در دهه‌های اخیر، بحثهای جمعیتی و مقوله‌های وابسته به آن را دامن زده است. افزایش بی‌رویة جمعیت ایران در دهه 60 و كاهش غیرمنتظره آن در دهه 70 و نمود بخشی از معضلات و مشكلات آن در حال حاضر به صورت آشكار و بخشی دیگر به صورت نهفته، آن هم در عرصه‌های گوناگون، ضرورت پرداختن به مسائل جمعیتی را بیش از پیش سبب شده است.

اینك به نظر می‌رسد اهمیت یافته‌های جمعیتی به عنوان عنصری تعیین‌كننده در فرایند برنامه‌سازی و برنامه‌ریزی بر كسی پوشیده نباشد. از این رو ، علاوه بر جنبه‌های آموزشی آن برای دانشجویان با هدف استفاده توسط كسانی تهیه شده كه در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری بر روند توسعه و شرایط زیست انسانی كشور دخالت دارند. بدیهی است با توجه به ابعاد وسیع مسأله و طیف گسترده موضوع جرافیای جمعیت كه در بالا به آن اشاره شد، محتویات جزوه حاضر تنها بخشی از موارد مذكور را دربرمی‌گیرد و بیشتر در پی ارائه و ارتقای سطح آگاهی و ایجاد اعتقاد نسبت به شناخت ساخت و بافت و پویایی جمعیت و اثرات آن روی برخی عوامل غیرجمعیتی می‌باشد. از این رو كتاب شامل مباحثی چون مفهوم و قلمرو جغرافیای جمعیت، توزیع و پراكندگی، باروری و مرگ ومیر، رشد، مهاجرتها ، سیاستها و برنامه‌ریزیها و خط‌مشی‌هایی است كه از طریق آن اثرات جمعیت و تحولات آن روی زمین و نواحی مختلف در بستر زمانی قابل بررسی و مشاهده است.

شایان ذكراست به دلیل رعایت جنبه‌های آموزشی، در اغلب موارد با این كه كتاب دارای آمارهای توصیفی است ولی سعی بر این بوده است كه خواننده را بیشتر به تفكّر و تعمق وادارد تا پذیرش آنها در چارچوب واقعیتهای از پیش ساخته شده، از این رو اثر حاضر می‌تواند علاوه بر دانشجویان رشته جغرافیا، مورد استفاده رشته‌های دیگر از قبیل جامعه‌شناسی، برنامه‌ریزی شهری، روستایی و ... قرار گیرد. همچنین به علت ماهیّت موضوع و علاقه عمومی نسبت به آشنایی با كم و كیف جمعیت و چگونگی تحولات و اثرات آن روی زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، شغلی، و ... مطالعه آن برای افراد عادی خالی از فایده نخودهد بود.

فهرست مطالب

 مقدمه

 فصــل اول

 جغرافیای جمعیت و روشهای مطالعه آن
  پیدایش ، تحول و تکامل جغرافیای جمعیت
  منابع آماری و روشهای مطالعه جمعیت‌
  الف . منابع آماری و اطلاعات
ب . روش مطالعه و تحقیق در جغرافیای جمعیت‌

فصــل دوم

نگاهی گذرا به جمعیت جهان
تعداد و توزیع جغرافیای جمعیت‌ در دنیا
رشد جمیت دنیا و توزیع ناهماهنگ جغرافیایی آن
ترکیب جنسی و سنی جمعیت‌ دنیا
توزیع جمعیت‌ و تحول آن در ۲۵ کشور پرجمعیت‌ جهان